Theological Notes (part 3)
Disputantibus & {illeg} gesta Contentiones a præconceptis hominū opinibus {sic} {moder} pendere solent. Neqꝫ his ignotis, earum occasiones, fundamenta [ progressus \& fundamenta/ clare intelligentur. Quare historias gestarum Eccle in Ecclesias|tica| per primos qu a Christo nato quadringentos annos, et paullo ultra narraturus, maxime autem eorum quæ quarto sæculo {illeg} Filij Dei natura agitata cœperunt |quo contentiones de Deo et filio ejus disputatione inter Eusebianos et Athanasianos {illeg} ortæ| totum orbem horrendis quasi bellis ve horrendis quasi bellis vehementer afflixerunt: historiam a declaratione opinionum quæ in Ecclesia ante |quæ de Deo et {illeg} filio ejus quæ| adusqꝫ disputa contentionum illarum initium, in ecclesia viguerunt, non immerito incœperim Et cùm auctorum \auctorum/ opiniones quorum scripta extant certius ex ipsorum \quam ex aliorum/ scriptis cognoscentur qu hauriendæ videantur: quam ex aliorum qu operibus ideo horum opiniones primo declarabimus quorum scripta jam extant. Hîc autem nota est difficultas \aliqua/ ex sententiarum difficultate qua diversitate quæ apud ex in eodem auctore nonnunquam occurrit{illeg}. Cujus rei causa est, vel quod auctores isti expressiones aliquas \nonnullas/ aliter \usurparunt/ quam solent recentiores usurpa vel quod {illeg} homines temerarij librū \aut/ describendo vel \aut/ ex Græco in Latinum vertendo, {auctorem} ad opiniones suas trahere studuerunt, verba aliqua nunc auferentes, nunc leviter mutantes, vel etiam de suo adjicientes. Hæc duo in li{illeg}mine paullo explicare convenit.
Et quidem posterioris insigne exemplum habemus in \tres/ operibus Origenis latinis editionibus Operum Origenis. Hujus quidem libros Periarchôn Hieronymus {illeg} \a/ Ruffino corrupte {illeg} translatos, Hieronymus quo infidam Ruffini interpretationem everteret, fidè transtulit. In cæteris tam ipse quam alij interpretes Ruffino similes extitere. Imo et {illeg} {illeg} se hæc facere prædicarunt uterqꝫ, laudem ex eo captantes: ita ut non tam ipsorum scelus quam sæculi ipsius in quo vixerunt pia consuetudo videretur consuetudo {Majorum} scripta pro lubitu corrigere et ad suas opiniones aptare ne legentium oculi fœdis, ut arbitrati sunt, auctorum sententijs læderentur. {illeg} Eodem Hieronymus alijs in locis – videor quærere. Sic et in Epist ad Pammachū et Oceanum \/ Arguete inquit ubi hæresin defenderim, ubi pravum Origenis dogma laudaverim. In lectione Esaiæ, in qua duo Seraphim clamantia leguntur describuntur: illo interpretante filium et spiritum sanctum, nonne ego detestandam interpretationem in duo testamenta mutavi. Et post aliqua – Ego, pergit, omnia quæ vitiata fueru{nt} correxi. Et mox: Nec disertiores &c – Ego, inquit, omnia quæ vitiata fuerunt correxi et paullo post: Nec disertiores sumus Hilario nec fideliores Victorino, qui ejus tractatus non ut interpretes sed ut aut|c|tores proprij operis transtulerunt. Nuper sanctus Ambrosius sic Hexaëmeron illius compilavit, ut magis Hippolyti sententias Basilijqꝫ sequeretur. Sic et [1] auctor Præfationis in libros Origenis ad Romanos (sive ille Hieronymus sit sive alius quisquam) {illeg} \prædicat {illeg}/ /prædicat\ se Homilias Origenis in Genesin Exodum et maximè Leviticum pro lubitu immutasset & opus ad Romanos ad dimidium prope contraxisse. N {sic}
Neqꝫ unum Origenem interpretes violarunt. Scri Ruf Ruffinus in calce Apologiæ pro Origene quam sub nomine Pamphili \is/ edidit, \scribit/ quod Clemens Apostolorum discipulus qui Romanæ Ecclesiæ post Apostolos et Episcopus et martyr præfuit libros edidit qui appellantur ἀναγνωρισμός id est recognitio: in quibus cum ex persona Petri apostoli doctrina quasi vere apostolica in quamplurimis exponatur; in aliquibus {vita} Eunomij dogma scribitur ut nihil aliud quam ipse Eunomius disputare credatur, filium Dei creaturam ex nullis extantibus asseverans. Ita Ruffinus {Sic} \agnoscant Pa{illeg}/ et {ex} Pul |Hoc idem Hieronymus lib. 2 adv. Ruff. concedit. Similiter et| Photius cod. 112 scribit {illeg} libri|o|s Recognitionum quorum initiū ἐγὼ Κλήμης: et f{illeg}a esse hæc {illeg} at absurdo quæ Arianismum redolent, ad injuriam filij Dei pertinentia absurda |(at quorum se affirmat exemplaria quamplurima vidisse {illeg} significat exemplaria permulta vidisse)| infinitis scatere absurdis dictis & in filium Dei \filium/ juxta {opino} doctrinam Arij blasphemis juxta doctrinam Arij. At libri hujus interpretatio latina quæ sola jam extat his omnibus absurdis caret et interpres in Præfatione insinuat se de ingenito Deo genitoqꝫ disserta et alia nonnulla alijs reservasse.
Leve esset si versiones latinæ solummodo vacillarent Ipsum textum græcum aggressi sunt {exemplis} præstigiatores. Audi igitur facinus egregium Ruffinus {illeg} Audi igitur facinus egregium.
Hieronymus (lib 1 cont. Ruffin.) scribit quod {illeg} Sex libros &c – – – evacuarunt. Non temere igitur Hieronymus Origenem sibi constantissimum pronunciavit; ubiqꝫ cum Arianis locutum, nullibi in sententiam contrariam {illeg} proinde Ruffini miram audaciam meritur atqꝫ adeo neutiquam {illeg}ntam at præstigijs suis simulabat Ruffinus fidem fodere voluit Ruffinus. circumventum Lectorem persuadere {illeg} {illeg}t Ruffinus ut in Apologia Pamphilo adscripta simulabat Ruffinus.
Ha{illeg}c Apologiæ su{illeg}|bj|uxit Ruffinum epistola{illeg}\am/ quasi Origene|i|s de libris suis se vivente corruptis, alias \sed {illeg} {inho}/ ad{illeg}dites narratiunculas \quosdam/, ut de Hilalario {sic} per libellum falsatum excommunicato, deqꝫ libro Athanasij ab Hieronymo Apollinarista adv corrupto: quæ omnia refutat {illeg}|H|ieronymus in lib. 2 adv. Ruffin.
In fine calce Apologiæ alias quasdam fraudes tex{illeg}it Ruffinus, quibus \ad probandū/ Origenis Opera corrupta esse di{illeg}erguit quasqꝫ \quas omnes/ Hieronymus lib. 2 adv. Ruffin refutat. Sed Sic etiam argumentatus est. Clementis Romani constitutiones Recognitionum liber erroribus Eunomij referta est. |In| Clementis Alexandrini Scri{illeg}|p|ta Ariana nonnulla occurrunt. Dionysius Alexandrinus in libro contra Sabellium similibus ejusmodi sententijs referta est. Sed hujusmodi præclaris viris hæresim affingere absurdum est: et Atha{nasium} Ergo horum libri ab Hæreticis corrupti sunt nam {illeg}|E|t Dionysium sic purgavit Athanasius. Ergo idem etiam sentiendum est de Origene. Sic arguet \disputat/ Ruffinus, quo \quidem/ uno argumento libri omnium antiquorum castigandi essent a singulis {religi} christianorum sectis & ad cujusqꝫ sensum redigendi. Quid ergo respondet Hieronymus (lib 2 cont. Ruff) aud{illeg}|i|. Verbo|i|s Ruffini recitatis, mox {illeg} pergit \addit/: Si conciditur, inquit, ut quicquid in libris omnium reperitur, ab alijs corruptum sit nihil eorum erit quorum fertur nominibus: sed his deputabitur a quibus dicitur esse vitiatum. Hac defensionis perturbatione nec Marcion, nec Manichæus, nec Arius nec Eunomius accusari poterunt: quia quicquid nos ab his dictum objecerimus; discipuli respondebunt, non a magistris suis ita æditum sed ab inimicis esse violatum. [Hoc genere et i{illeg}|s|te ipse tuus liber, tuus non erit, sed forsitan meus. Et meus liber, quo ti tibi accusatus respondeo: sin in illo aliquid reprehenderis no] {illeg} – Et quomodo, inquies, in libris llorū {sic} vitiosa nonnulla sunt? Si me causas vitiorum – – – – – \(Tom. 2. fol 79. B. 1.)/ recte ista proferres. Hac pacta per |Per| inimicitias \igitur/ Ruffini et Hieronymi, \sic tandem/ effectum est ut Veterū libri omnes {illeg} tanquam ab hærecis {sic} corrupti non cartis uno ictu castigarentur. Vtrum \Et forte {illeg} \nonnulli// ex hujusmodi nata & late st|p|arsa oponione {sic} vim passi sint difficile est statuere vim aliquam \inter describendū/ passi sint.
Vidimus Ruffini conatus. Vtinam nemo meliori felicius rem aggressus esset. Maj{illeg}|u|s est Athanasij n{illeg}|o|m{illeg}|e|n quàm quod facilè in suspicionem adducatur. Et tamen per auctor nominis auctoritatem vir iste secure quidlibet ausus est. In libro de Synod. Nicæn. decretis occurrit unum et alterum exemplum. Ibi fidem suam a Patribus traditam esse cond|t|endens, tres \eorū/ citat Theognostum Dionysium Alexandrinū et Origenem: Origenem vero sic {illeg}. Quæ, inquit, disputandi certandiqꝫ gratia scrip{ta}|sit| \[Origenes]/, {illeg} ea non quasi ipsius sint ita sentientis verba accipienda sunt, sed eorū qui cum eo contentiosius disputarunt. Hoc, siquis inquirat, tuto definiens monstrabit. Hæc igitur laboriosi Origenis sententia est. – Idem Origines alibi dicit: Sed fas non est neqꝫ tutum ob infirmitatem nostram, spoliare, quantum in nobis est, Patrem unigenito suo semper secum existente Verbo, sapientia illa in qua semper lætatus est: sic enim non semper lætatus intelligitur. Ecce nos demonstramus ejusmodi sententiam, a Patribus ad Patres quasi per manus traditam esse. Vos autem novi Iudæi et discipuli Caiphæ, quos verborū vestrorū patres ac majores demonstrabitis: cum ne unū quidem ex prudentibus aut doctis in auctorem citare possitis. Hactenus Athenasius {sic}: non quæ perspecta habebat \modeste {illeg}larans proferens/ sed quæ/cumqꝫ\ a suis credi volebat mira cum licentia effuti {illeg} majori cum \æstu &/ immodestia effutiens & confidentia effutiens. Dictis postremis opponantur libri sex Eusebij Cæsariensis e testimonijs \innumeris/ in causam suam ex Origene consarcinatis constantes: primis {illeg} etiam eo|ij|dem libri ut {illeg} una cum ijs quæ de libris Origenis ex Hieronymo modo protulimus quæqꝫ posthac Petavio apponentur. Hieronymus i{illeg}{illeg} \Eusebius/ quamplurimis testimonij {sic} probab|v|it Origenem secum sentire Hieronymus libros Origenis præ cæteris m{illeg}|o|rtalibus collexit et evolvit, multos {illeg} intepretatus est, {illeg} e commentarijs {illeg}|ejus| maximo, cum labore suos digessit commentarios, & omnia Origenis se scire professus est, eoqꝫ nomine verum \hæreticum & in sententijs suis/ sibi constanstissimum {sic} professus est, ubiqꝫ scilicet dictis Arianismum redolentibus scatentem, nullibi contraria loquentem. |Nihil contra produxerunt Origenis defensores, nihil Ruffinus etsi ab Hieronymo provocatus|. Origenis interpretes {illeg} sunt Hilarius Hilarius, Victorinus, Vercellensis2 Eusebius1, Ambrosius, Hieronymus, Ruffinus coacti sunt sententias ejus muta de Deo et Filio mutare ne Romanæ {illeg}|a|ures horrerent. {illeg} Fida libri Periarchôn translatione ab Hieronymo ædita obstupuit Occidens. Sub id tempus orta de Origenis disputatione, quo magis libri ejus leguntur eo magis Arianus agnoscitur: tandemqꝫ {illeg} eo nomine damnatur in consilio quinto œcumenico Coacti sunt omnes virū toto orbe celeberrimum condemnare quia nullo modo sibi conciliare possent. Et tamen confidenter {illeg} scribit Athanasius quod quæ contra fidem catholicam in Origene occurrunt, ea non quasi ipsius sint ita sentientis verba accipienda sunt, sed eorum qui cum eo contentiosius disputarunt. {illeg} Et {illeg} /{illeg}\ \hoc/ addit, siquis inquirat, tutò definiens monstrabit. Qua igitur fide hæc dicta sunt, se scripsit [et suæ fides {illeg}tionem ecclesiasticam derivare conatus est] \et sententiæ suæ traditionem per Origenem derivare {studuit}/ esto Lectoris judicium. Si non bona fide, in suspicionem merito suspecta {illeg} \redditur/ fides ejus in reliquis.
Ipsa igintur {sic} \inquies/ Origenis verba {illeg}|c|itavit. Imò verba a sententia Origenis alienissima {illeg} non est {fet}tucus Origienes, ait Hieronymus, et ego novi \ait Hieronymus/ contraria sibi loqui non po{illeg}|t|est. Numquid Origenes opinioni quam suæ, quam sibi constantissimus, in operibus passim descripsit, tam {fœde} \directe/ contradicere potuit? Numquid cum {illeg} {eandem} argumentis {illeg}do \propriam opinionem argumentis pluribus/ sedulo confutare? Inciditne in opinionem Sabellij et \Athanasijqꝫ &/ similium quod Filius sit personalis illa Patris ratio mens et {illeg} Sapientia {illeg}|quia| Pater rationalis est et sapiens. Sed {illeg} Propriam ne confutavit opinionem ubi \eidem/ argumentis, \ijsdem/ quibus Athan. sæpe utitur, Potuitne expressionem {illeg} quid Potuitné Athan Origenes expressionem ἦν {illeg} ποτὲ ὅτε οὐκ ἦν ὁ υἱὸς, quæ non nisi post {illeg} Alexandri et Arij disputationem in usu esse cœpit, ut ab hæreticis sui temporis usitatam; refellere recitare et refellere; idqꝫ isdē omnino argumentis d quæ ijsdem loquendi formulis qu{illeg}|i|bus Athanasiani contra Arianos {illeg} disputare solebant |ante Athanasium vero et Alexandrum usus est nemo usus esse memoratur nempe 
| ante eum vero et Alexandrum nomo {sic} usus \esse/ memoratur, nempe quod {illeg} filius fuit ab æterno Deus {illeg} aliquando {illeg} \Imago Dei semper fuit nec Deus qui lux est caruisse dicatur splendore et quod/ si filius aliquando non fuit, {illeg} /simul\ non fuit et {illeg} /in Deo\ sapientia ratio et vita: quodqꝫ Deus sic spoliatus sapientia sua in qua gaudebat lætabatur, aliquando non lætatus fuerit. Hæc sane neqꝫ Origini conveniunt {illeg} neqꝫ sæculo Origenis, neqꝫ \nec/ nisi post desp{illeg} ortam \inter/ Alexandrū et Arjū controversiam scribi potuerunt. ▭ ▭ Ijs verò quæ in Athanasij operibus passim contra Ar{illeg} Arianos disputantur tam similia sunt ut ovū ovo {illeg}. Quæ alibi \author/ suo nomine \alibi sæpe/ disputat, Athanasius. \autho repetit/ hîc sub nomine Origenis repetit, vix quidem mutata dictionis formula. Sed in{illeg}|c|idit forte Athanasius \(dices)/ in spurium aliquem librium sub nomine Origeni ascriptum. Quare igitur non contulit hunc cum {illeg} cæteris Origenis operibus {sic}{illeg}, antequam citaret? Imo quare non prodidit libri titulum, ut Lector consuleret Innumera scripsit Ori{illeg}\genes/ Homilias mille et amplius Commentarios aliosqꝫ tractatus quamplurimos; quos omnes ne Hieronymus quidem data opera colligere potuit. Nonne igitur liber nominandus fuisset \esset/ si Originem consuli voluisset Athanasius. Bene Igitur \ergo/ sibi cavit Athanasius tacendo librum ne \hic/ in sui confutationem – consuleretur.
Hisce haud fideliora sunt quæ Athanasius ibidem citat ex \utroqꝫ/ Dionysio. Dionysius, inquit, Episcopus Alexandriæ &c – – – – parentes – Scis autem et meminis – – – – Quæ ex Dy|i|onysio Romano profert prolixiora sunt quan {sic} ut hic intergra {sic} describantur. Sufficiat eorum explicatio quædam Initio it|g|itur {illeg}|D|ionysium inducit invehentem in eos qui monarchiam Dei in tres quasdam potestates potentias & hyposteses {sic} discretas ac deitates tres \carpunt/. – I{illeg}|ll|i enim, inquit, quodammodo tres Deos constituunt dum in tres substantias alienigenas & inter se omninò segregatas sanctam unitatem dispartiuntur. Vniri enim necesse est universorum Deo Dei verbum & in eodem hærere versariqꝫ spiritum sanctum Trinitatem, in unum omnium verticem quandam, {illeg} ipsum nempe universorum Deum omnipotentem, consummari et coalescere. Ita ille quasi vero Dionysij{illeg} verbis tam disertis \tempore/ unitat{illeg}|{os}| {sic} in Trinitate prædicaret verbis tam disertis prædicaretur ortaqꝫ esset disputatio omninò similis illi quæ inter Arianos Eusebianos et Athanasianos \post/ agitata{illeg} fuit. Imò calumniam quam Athanasius in scriptis Eusebianis affingere solet, quasi illi prædicarent substantias patris et filij ab invicem segregatas esse et Filium non uniri Patri et in sinu ejus hærere; hic ascribitur Dionysius \hic/ inducitur contra nescen quos adstruens imaginarios \istos/ Arij præcursores adstruens. Nemo mortalium quanitum scio ne patet negavit unquam Filium Dei in sinu patris hærere Prædicabant Ariani Filium Dei in sinu patris hærere ipsi spiritualiter unitum, nec quisquam mortalium quantum patet \(si forte Ebionæos excipias)/, hoc unquam negabat. Studio Nimio vincendi studio simu contrarium simulabat Athanasius, quasi necesse esset eos {illeg} {illeg} hoc credre idem esset consubstantialitatem negare et Filium a sinu Patris segre divellere. Vtrum igitur Dionysius calumniam prius struxererit, vel Athasius {sic} commenta propria Dionysio a sub Dionysij nomine texuit, sit Lectoris judicium.
Porro in sequentibus inducit Athanasius Dionysium in eos invehentem qui filium ποίημα id est facturam prædicant; et sic disputantem: Si fi{illeg}|l|ius factus est ἦν ὁτὲ οὐκ ἦν erat quando non erat. Quæ quidem expressio non nisi post Arij et Alexandri disputationem in usu ese cœpit et proinde {non} absurde admodum tribuitur Dionysio.
Adeo Sed pergit Dio
In sequentibus sic \disputans/ inducitur Dionysius: {illeg} Si in patre est ut ipse dicit, et si \Christus sit/ verbum et sapientia et potestas virtus sit Christus, (hæc enim Christum esse sacræ literæ affirmant:) h{æc} \sint/ autem \hæc/ dei \ipsius/ facultates: existimandæ sint sequitur tempu fuisse tempus cum hæc non essent, si modo factus statuatur Christus. Erat igitur tempus quando his carebat Deus. q|Q|uod absurdissimum est. Et idem fini{illeg} erat hæc Eadem hic Origeni ascribuit Dinonysio {sic} ascribuntur quæ supra Origeni; quasi uterqꝫ Filium crederet esse Dei Patris facultates personales quo \Verbum {intimus} nempe intim|inter|nū/ |&| sapientiam et vitutem {sic} qua λογεμος. \Pater rationalis et/ sapiens et potens est. Quod Sabellij {illeg} {illeg} et Athanasij, non Patrum Ecclesiasticorum \antiquorum/ placitum fuit.
Postremo inducitur Dionysius absurdam quandam loci hujus dicti hujus: Dominus creavit me |in| initio viarum suarum: expositionem compingens. Quasi scilicet vox græca ἔκτισε \hic/ non significaret creavit {illeg} sed præfecit operibus si vocem hæbræam quam septuaginta transtulerunt ἔκτοε reddidisset {illeg} ἔκτασε \possedit/ ut Hieronymus & posteri fecerunt jam reddi solet, interpretatio non indocta fuisset. Sed \dum/ septuaginta interpetes {sic} sequitur et \græcæ/ vocem|is| græcam ἔκτισε novam adornat expositionem: ostendit \& exponit/ non tam Dionysium catholicè \aut prudenter/ disputantem quam seipsum sub {illeg}|d|ura vocis interpretatione valde \mira/ laborantem.
Transeanumꝰ jam ad altertem {sic} Dionysium. Hunc Athanasius sic introducit. Dionysius, inquit, Episcopus Alexandriæ, contra Sabellium scribens, et Salvatoris dispensationem in carne pluribus verbis exponens ijsqꝫ convincens Sabellianos et ostendens quod non sit Pater qui incarnatus est sed filius ejus Verbum, ut dixit Ioannes: postquam in suspicionem {veniret} quasi facturam et creaturam nominasset filium & non consubstantialem Patri: ad Dionysium Episcopum Romanum ejusdem secum nominis, p{illeg} sycophantiam conquestus, apologiam ita scribit: se non dixisse filium esse factum, sed {illeg} et \vel/ consubstantialem ipsum confitere \se/ a{illeg}|s|serebat. Illius autem forma loquendi talis est. Et in alia Epistola scripsi in qua falsum demonstravi crimen quod mihi objiciunt, quasi dixissem Christum non esse consubstantialem Deo. Et si hoc nomen dixerim non inveniri in \uspiam in {illeg}/ sacris literis, tamen argumenta mea |sub|sequentia quæ ipsi tacita omiserunt, a sensu vocabuli non obludunt. Nam et humanam procreationem in comparat{illeg}em adduxi, ut congenerem, eoqꝫ solo esse parentes diversos a liberis quod ipsi sui liberi non essent, neqꝫ vicissim liberi sui ipsorum parentes. Ipsam verò epistolam, ut dixi, cetos ob casus proferre neque{s}. Eia tibi igitur verba ipsa. Multo autem libentius mitterem autographum: quod et faciam ubi id primum adeptus fuero. Scio autem {illeg} \{illeg}/ memini me plures – – Memini me {illeg} plures ex congeneribus rebus addidisse similitudines. Nam et plantam dixi sive a semine sive a radice procreata sit, diversam quidem eam esse ab eo unde progerminata sit, sed ejusdem tamen cum eo naturæ. Fluvium quoqꝫ dixi a fonte profluentem aliud quidem nomen sortiri: neqꝫ enim fluvium fontem neqꝫ fontem fluvium dici; ad tamen utrumqꝫ tamen existere, & fluvium esse aquam ex fonte.
Ad ea{illeg} quæ ex altero Dionysio citantur jam transeundū est|s|et, sed convenit historiam paullo \prius/ exponere. In partibus Lybiæ qua sedi Alexandrinæ subjectæ erant, nuper ortus Sabellius, hæresim suam disseminabat, Hoc cognito Dionysius {illeg} \{cum}/ /& {illeg} /tunc Episcopus\\ Alexandriæ, literis suis ad p{illeg} {illeg} Euphranorem & Ammonium datis, hæresim reprimere conatur. Hanc Epistolam Eusebiani in sui patrocinium citabat|n|t: Quæqꝫ illi in medium ex proferebant agnoscit Athan. his verbis. Dicunt, inquit, veritatis inimici in epistola beati Dionysij scriptum haberi: facturam et opus esse filium Dei: neqꝫ natura proprium sed alienum esse a patre secundum substantiam suam; perinde atqꝫ sit ut vitis ab Agricola est navis alienus est, et navis a fabro: eundemqꝫ quia opus est, non fuisse antequam fieret. Scripsisse Dionysium ejus generis Epis Scripsit quidem, & fatemur Epistolam hujusmodi esse ejus talem esse fatemur. Sed plurimas ab eo postmodum scriptas Sed ut hanc scripsit, sic et alias plures scripsit Epistolas, quas ab istis quoqꝫ legi oportuit. Ita Athanasius in lib. de sententia Dionysij.
Cum igitur Dionysius hæc scripsit, videamus jam quibus aquis hic lavabitur Æthiops. Hanc igitur componit fabulam Athanasius: nempe quosdam, ubi Dionysius hæc scripserat, eum accusasse a Romam profectos tum apud {illeg} cognominem Dionysium urbis istius Episcopum accusasse quasi male de Filio dei senti{illeg}|en|tem ‡ ‡ eo quod opus eum esse & non consubstantialem patri diceret. Syd \✝/ ✝ Vide \Confer/ Athan lib. de Syn. Armin et Seleuc. cum lib. de sent. Dionys. Synodus igitur Romæ c{illeg}|o|acta indigne tulit, et Romanus ad cognominem sibi Episcopum omnium sententiam perscripsit; {illeg} libellum tam contra Alexandrini Dion cognonominis {sic} sectatores, quam contra Sabellij{illeg} gregales componens & a cognomine postulans ut ea aperiret de quibus accusabatur. Ea occasione Dionysium Dionysium Romanum totu contra Sabellianos |{illeg}|{illeg}|tam| contra Dionysi|j|{anos} {illeg} quam gregales & eorum sectatores librum volumen \alterius sectatores quam contra Sabellianos/ \libellum/ composuisse ubi illud reprehint {sic} eos qui per dicunt filium \non consubstantialem Patri sed/ facturam esse & opus, & {illeg} ago{illeg} ad imo et ad Dionysium \quoqꝫ/ mississe {sic} ut ea aperiret de quibus accusabatur. Dionysius itaqꝫ Illum igitur Illum igitur mox rescripsisse rescrip|b|entem, Apologiam pro se composuisse rescripsisse. Ex libello Dy{illeg}|ion|ysij Romani, cujus partem jam supra ab Athanasij {sic} compositam fuisse ostendi, auctor tam Apologiæ hujus quā fabulæ totius innotescit. Sed videamus jam qua ratione Dionysius in hac Apologia se purgasse simulatur. Nempe {illeg} lectores Epistolam {illeg} ad Euphanorem et Ammonium male interpretatos esse, se enim ibi Dei filium non ut Deus|m| creat sed ut hominem, vocasse creaturam, & a Paterna substantia alienam segregasse.
Non dubium est qum {sic} Arium ipsum æqui purgare potuisset Si modo eo |Episcopus Alexandriæ, Athanasius ipsum \Athanasij D|ante|cessor Antece{illeg}|ssor| contra Athanasiū/ adducitur. Propterea sedis quoquo pacto diluenda est|
Non dubium est quem Athanasius ipsū Arj|ū| æquæ purgare potuisset
Episcopus Alexandriæ, Athanasij Antecessor \Pater celeberrimus/ contra Athanasiū adducitur. Propriæ sedis auctoritate causa feritur impugnatur {illeg} Tantum præjudicium quoquo pacto diluendum est. Non sufficit nuda Athanasij expositio {illeg} Scripto auctoritas detrahi | derogari nequit Dictio clarior est quam quæ sola Athanasij auctoritate ad alium sensum detorquebi|tur|. {possit} Ipse igitur aderit Dionysius seipsum interpretatus. {est} a|A|uctoritas auctoritate propria retundetur Sed adeo absurde, adeo ridicule, ut \quamvis/ ne quidem Dionysium se ipsum probe interpretatum esse quisquam crediderit si Dionysius seipsum revera sic interpretatus esset, interpretatio nil minus, {illeg} inhonesta, violenta & futilis meritò censeretur. Etenim in Epistola illa ad Euphranorem & Ammonium loquitur Dionysius de Filio Dei non de filio hominis & confert inter se Patrem et filium non Deum et hominem. {illeg} Nonne filius Dei & filius At patres \veteres/ ubi {Patr} \disputant/ de Filio Dei deo & inter se conferunt Patrem et Filium, per Filium semper intelligunt Verbum D τὸν λόγον, Verbum Dei, Adde Filium quem Deus genuit ante omnia sæcula | pag. seq.| Imo vero \in sequentibus/ concedit Athanasius Dionysium de Verbo locutum fuisse. Quid ergo, inquit, num quemadmodum christi perduelles jactitant, Dionysius \de/ humana de filij natura scribens, eumqꝫ \hoc sensu/ creaturam vocans, dixerit eundem nudum hominem esse? Aut cùm diceret τὁν λόγον Verbum non esse proprium Substantiæ patris, existi\ma/verit illud esse nobis hominibus consubstantiale? Certè in lo Ita Athanasius tum hic tum {illeg} alijs \in/ejusdem l locis quæ Dionysius de verbo dixerat exponens de Verbi natura humana. Qua quidem exponendi violentia, an Dionysium \magis/ excusavit, sese \an se manifestarit/ perf{ri}ctæ frontis sophistam \esse/ manifestavit sit Lectoris judicium. Nam certè hacce exponendi licentia, is Arianorum dicta et scripta omnia {illeg} facile excusare potuisset si modo id in se suscepisset negotij. Sed ut expositionis prædictos nullo exemplo inaudita \inaudita protervitas/ elucescat, animū advertite. Dionysius contra Sabellium disputans
Sed Sed \his/ respondet Baronius (an. 363. 44) quod Basilius licet multa a Dionysio scripta sibi innotuisse dicat, literasqꝫ ab eo ad Dionysium Romanum t|d|atas legisse; tamen quatuor Apologeticos libros ab eodem ad ipsum Pontificem Romanum Pontificem pro sui defensione conscriptos minime visus est habuisse compertos. Itane vero? Loquiturne Basilius de literis? {illeg}|A|nnon expresse loquitur de \{libris}/ Apologia {illeg} ijs quæ \Dionysius/ in Apologia scripserat. ἐν ὁις, inquit, ἀπολογεῖται. Sed quid si literas intellexisset? Scripta erat Apologia in forma literarum. Basilius utiqꝫ (Ad{illeg} Amphiloqu. cap 39) de connexione \spiritus sancti cum/ filij|o| {illeg}|{&}| Patre in doxologia per vices \particulas [in, cum, et,]/ et &, cum sic scribit. Alexandrinus Dionysius (id quod \etiam/ auditu mirum est) in secunda sui ad cognominem epistola de consentione |elencho| et defensione \apologia/, in f|h|unc modum finit sermonem {illeg} Deo autem Patri & Filio Domino nostro Iesu Christo (transcribam autem vobis ipsa verba.) His (inquit) congruenter et nos, etiam forma regulaqꝫ a senioribus qui ante nos vixerunt accepta, concordibus vocibus cum illis gratias agentes, et nunc etiam vobis scribere \epistolam mittentes/ desinemus. Deo autem Patri et Filio Domino nostro Iesu Christò cum sancto spiritu gloria et imperium in sæcula sæculorum. Hic per secundā epistolam Baronius intelligit secundū librum Apologiæ, et merito cum quatuor illi libris inscriberentur de accusatione \elencho/ et apologia, ut memorat Athanasius \quem eundem titulum Basilius his Epistolis tribuit/. {eidem} igitur {illeg} Apologiā hæc scribens Non obstante autem \ista/ Apologia, Basilius superiorem Legeret igitur Apologiam hæc scribens Basilius Et tamen per \Apologiam illam/ Basilius {de qu r eandem} \adeo non est persuasus \ut/ suam/ de Dionysio opinionem \suam/ etiam hic confirmet, dum auditu mirum esse cont \pronuncians/ quod iste \(talis cum fuerit)/ doxologiam Patri et Filio cum spiritu sancto celebraret. Adde quod \præter/ has quatuor epistolas quibus nomen titulus \inditus/ erat De accusatione \Elencho/ et apologia, Athanasius nullas \alias/ commemorat more apologetico ad Dionysium Romanum Scriptas, et proinde |cum Basilius in epist. ad maximum citet apologetica Dionysij ad cognominem, necesse est ut \ibi/ intelligamus has epistolas| per libros quos Basilius dicit {illeg} ad Maximum scribens \et libros quos/ dicit \tunc/ non ad{illeg}|fuisse|, hæ epistolæ intelligi nequeun neutiquam intelligendæ \sunt/ hæ Epistolæ, sed com{illeg} sed \ac {fusiores} \esse/ Dionysij/ {libros} f{illeg} \Dionysij/ adversus \Sabellium aut audversus {sic}/ Nepotem, aliave Dionysij scripta fusiora fuisse aliosve fusiores fuisse quod dicit {illeg} \libros vero/ fusiores quidem libros \fuisse/ ut adversus Nepotem vel Sabellium, qui penes Basilium fuisse non \dicamus/ {illeg} non fuisse penes Basilium libros vero fusiores, ut ✝[2] {illeg} de Natura, de tentationibus, adversus Nepotem \de promissionibus/ {illeg} in Ecclesiasten aut similes, dicamus \tunc/ non fuisse penes Basilium.
{illeg}|Ut| igitur epistola ad Euphranorem nulla ratione excusari potuit, sic Apologicæ {sic} epistolæ eandem ne quidem apud \Dio/ {illeg} eos qui Dionysium excusatum vellent, excusare valuerunt. Docemus \Cre{illeg}amus {sic}/ ergo Dionysium adeo inhonestum adeo mendacem ut si errores convictus fuisset crimen \reprehensus ac de errore recedens/ errorem adeo \tam/ manifestum fucis celar{illeg}|e| niteretur? Credamus eundem adeo imprudentem, ut apologiam meditetur & in lucem ædat quæ ne amicis quidem persade{illeg}|bi|t {sic}? Absit {illeg} ut de Viro doctrina et pietate apud antiquos celeberrimo talia fingamus. Nam et argumentis ex ipsa Apologia desumptis spuriam eandem esse satis patet. Multa enim continet quæ temporibus scriptis Patrum quā ante concil. Nicænū floruerint adeo perquam dissimilia scriptis vero Athanasij et sociorū adeo simillima: ut \ab/ horum aliquo scriptam esse non temere dixeris.
Imprimis enim doxologiæ \forma/ illa quam modò {illeg} \a/ Basilio citatam audivisitis, n. – hæc \Dionysius/ Contra Sabellium disputans, asserebat Filium Dei creaturam esse {Nam} et alienum a Patre secundum substantiam. Numquid Sabellius contrarius Chistum {sic} \adstruebat/ ut hominem adstruebat \esse/ increatum \esse/ et Patri2 consubstantialem1? Si Sabellius h{illeg} non de Christo ut homine \{illeg}/ sed de verbo patris, {illeg} Forma eius |ut Deo talia statuerit?| certe Dionysius contra disputans, de verbo etiam ut |Deo| disseruit. Similiter ubi Dionysius \asserit/ filium Dei, quia opus est, non fuisse antequam fieret: nonne h{illeg}|æ|c contra æternitatem filij disputata sunt? At certe non contra æternitatem Fillio Chris \filij/ ut hominis. {illeg} Siquidem neqꝫ Sabellius \unquam/ neqꝫ alius quisquam hæreticorum, Christum \Filium/ ab æterno hominem fuisse docebat unquam docuit \docebat./ Præterea quæ de Filio Dei, hæc eadem de Spiritu{illeg} sancto statuit idem Dionysius, ipsum {illeg} quoqꝫ {illeg} naturam esse docens, ut e Basilio mox audietis. Habuisse igitur spiritus sanctus humanam aliquam naturam de qua hoc intellig{illeg}|ere|t{illeg}tur? Deniqꝫ tam insulsa {illeg}|est|{illeg} præfata interpretationis ut Athanasius, omni \illa/ qua pollebat auctoritate, ne suis quidem credulis \hac in/ persuaserit sectatoribus, hac in re persuaverit {sic}. Gennadius enim, lib de Eccles. dogm cap Ali 14. Nihil, ait, {illeg} vocat his non obstantibus {illeg} fontem Arij. |de Dionysiu|o|m sic loquitur.| Nihil, ait, creatum aut serviens in Trinitate credamus ut vult Dionysius fons Arij. Basilius vero Hieronymus {illeg} {in Ep} lib. 2 Cont. Ruffin. verba affirmat quod Ruffinus scripserat Dionysium Alexandrinum urbis episcopum, contra Sabellium quatuor voluminibus disputantem, in Arianum dogma delabi. Hoc {illeg} \tamen/ non scripserat Ruffinus, sed libros Dionysij ut tunc extarent ita se habere: & proinde a malevolis corr {Propter quod et Athana}sius, inquit, Apologeticum pro libris ejus scripsit, pro eo quod certus erat, non illum potuisse d{ocuere} sibi ipsi contraria scribere, sed quod inserta hæc a malevolis nosset. Falsus est Ruffinus in eo Ruffinus. Nam Athanasius non negavit scriptum sed {illeg} ut potuit exposuit. Hieronymus scriptum quoqꝫ agnoscit, sed interpretatione Athanasij non satis acquiescit. \De Dionysio enim et Clemente utroquoqꝫ/ Fieri {illeg} potuit, inquit, ut [{Dionysio} {illeg} & {illeg} Clemente] \Dionysius et Clemens uterqꝫ/ vel simpliciter erraverint \vel alio sensu scripserint/ &c. Et paulo paulo post: Si tibi diceretur, pergit, quos habet Origenes in hæresi socios, rectè ista proferres nempe Dionysij & Clementis utriusqꝫ scripta.
Ita Ruffinus quamvis Athanasius non inserta sed alio sensu scripta voluit. Sed Ruffino inserta \potius/ videbantur qu{illeg}|am| Athanasiano more interpretanda. Hieronymus vero a malevolis inserta esse nolit {sic}, nec tamen expositione Athanasij \satis/ acquiescit {illeg} Fieri enim potuit, inquit ut vel simpliciter erraverint [Dionysius sc. & Clemens uterqꝫ] vel alio sensu scripserint. et paulo post Si tibi {illeg} [Ruffine] diceretur quos habet Origenes in hæresi socios, rectè ista proferres, nempe scripta Dionysij et Clementis utriusqꝫ.
Basilius vero Epist 41 ad Maximum, sententiam suam clarissime profert. Quæ de Dionysij rebus, inquit, solicitans |venerunt quidem ad nos admodum illius multa libri vero nondum adsunt: quapropter nec misimus. Est autem hæc nostra de illo sententia.| Non omnia viri hujus laudamus. Sunt, quæ prorsus etiam damnamus. Ipse propemodum, quantum nobis liquet, primus hominibus, impietatis istius Anomæanæ, quæ jam passim obstrepit, seminaria præbuit. Causam vero hujus non puto animi malitiam esse, sed quod vehementer cupit obluctari Sabellio. Soleo itaqꝫ illum similem æstimare plantatori cuipiam qui recenti plantæ correcturus aversionem, ita immoderatè illam retorquet, ut a medio aberret, & ad contrarium latus ramulum abducat. Tale quid et ab hoc viro factum deprehendimus. Hic nempe dum impietati Afri illius se opponit acriore impetu, minus prudenter sibi prospiciens, in malum huic oppositum præceps abijt, & quidem nimio contendendi studio. Satis enim esset si ostendisset Patrem et Filium non esse idem quoad subjectum. |at|&|qꝫ| hoc reportasset contra blasphemantem victoria palmarium. Atqui ille, {illeg} unum quid hunc operosè admodum plusquam vincit: et non tantum diversitatem hyposta substantiarum statuit sed et essentiarum differentiam, et potentiæ diminutionem, gloriæqꝫ diversitatem. Hinc adeo contigit ut malum permutarit malo, et a rectitudine doctrinæ aberrarit. Quo factum est, ut in scriptis suis inconstans deprehendatur: nunc quidem tollens τὸ ὁμοούσιον consubtantialitatem, per ea quæ in assertione substantiarum male est usus; nunc contra admittens in Apologia ad cognominem \scripta/. Nec his contentus, de spiritu sancto voces edidit, spiritui minimè congruentes; adorandam illi divinitatem auferens; et eundem ad inferiora hæc demissum, creatæ adnumerans ac servili naturæ. Hactenus Basilius. Dic sodis jam, Lector æque, qua fide Dionysius sese per Apologiam illam purgâsse \dacatur {sic}/, quove veritatis occultandæ studio Athanasius Apologiam {illeg} \eandem/ allegavit? Ecquis vir probus erroris convictus, se errasse negaret, et crimen {illeg} fucis obducere niteretur? Ecquis prudens \non fatuus/, errore|i|m adeo \tam/ manifesto \excusationē/ {illeg} negari non posset excusationem {illeg} tam inepta cela \{illeg}/ pararet {illeg} ineptam {illeg} {illeg} \excusationem/. Et in lucem æderet \{illeg}/ quam ne amici quidem \ac discipuli/ sinceram judicarent? A{lius} {illeg} \At non/ neqꝫ p{illeg} insincerus neqꝫ \non/ fatuus est vir Vir antiquorum ord celeb doctrina & pietate ali|p|ud antiquos celeberrimus. Qua Respondent potius pro se Athanasius & dicat vel cujusnam fidei sit Apologiam \quam/ Dionysio tribuit ascribit. Quæ enim \is/ ex ea citat, scriptis Patrum antem-Nicænorum adeo dissimilia sunt scriptis \vero/ Athanasij \& sociorū/ {illeg} quoad doctrinarum expositionem \fidei declarandæ {illeg}/ enarrationes fidei, argumentorum generum species & loquendi modulos formulas, adeo similia: ut non temere quis dixerit eandem \scriptā/ post tempora \fuisse scriptam/ Nicænæ Synodi scriptam {illeg} scriptam esse.
Imprimis enim hæc \ex ea/ citat Athanasius: Semper fuit Christus {illeg} Verbum et sapientia et potestas. Non enim horū aliquando sterilis Deus, eadem postea progenuit: in t{illeg} ut \Sed neqꝫ/ filius {illeg} a seipso existat, sed ex patre habet ut sit. Et paulo post, pergit Athanasiuss {sic}, ita de eodem loquitur Dionysius: Iam quia splendor est æternæ lucis omnibus modis ipse quoqꝫ æternus est. Luce enim semper existente certum est et splendorem semper existere: eo enim ipso lucem esse quod splendeat, intelligitur: Non enim fieri potest ut lux non luceat. {illeg} In his duo adferuntur argumenta ad probandam æternitatem filij: primum quod Filius sit Verbum Sapientia et potestas, quibus Deus nunquam carere potuit: hoc est facultates quibus Deus nunquam carere potuit: hoc est facultates quibus Pater intelligens est et sapiens et potens. Quod fuit, ut dixi Sa Quod fuit ut dixi Sabellianorum et Athanasiorum {sic} placitum. Alterum quod Deus sit lux, Christus splendor ejus, lux autem nunquam non splendet. Horum neutum {sic} ad probandam filij æternitatem quisquam ante Athanasium ac decessorem ejus Alexandrum usurpasse memoratur. Posterius tamen Athanasius tam Origeni quam Dionysio affingit, prius Origeni et utroqꝫ Dionysio |ut| {illeg} supra: Idqꝫ non obstante quod a recta fide alienum sit. Videritis igitur num Athanasius placita sua pro lubitu patribus affinxerit?
Proximè Athanasius inducit Dionysium pro æternitate Filij disputantem ex eo quod absqꝫ Filio Deus non semper fuerit Pater. Quod etiam argumentum \Athanasianis frequens/ a nemine ante Athanasianos usurpatum legitur. |Item ex eo quod Deus sit spiri| Postea Athanasius ex eadem Apologia, hæc addit: actus, filius autem vapor, \nemper {sic}/ virtutis Dei. Quasi Deus spiritus filio vapore carere non possit. Argumentum non dicam Dionysio sed sobrio homine indignum.
In sequentibus ex eadem Apologia adferuntur hæc: i|E|x {Cœlum} \In alia epistola alia epistola quam ad te scripsi/ Ostendi|o| falsum esse crimen quo mihi objiciunt, quod Christum Deo consubstantialem esse negassem. Nam tametsi dico me vocabulum hoc in sacris literis nec reperisse nec legisse, tamen argumenta mea quæ postmodum subjunxi et ab illis tacita sunt, \subsequentia, quæ illi tacuerunt,/ ab hac sententia non abludunt. Humanam enim generationem \in exemplum/ apposui, certè ut congenerem; Eoqꝫ solo parentes a liberis alios esse, quod ipsi liberi \sui/ non sunt. Epistolam vero ut dixi, certos ob casus proferre nequeo Quod si tibi verba lubens misi, multo libentius autographum misissem, missurus tamen, quandocunqꝫ mihi ejus copia fuerit. Scio autem et memini me plures rerum congenerum similitudines congessisse Nam et plantam ibi dixi sive ex semine sive ex radice succrescentem, aliam esse ab eo unde pullulaverit, omnino tamen{illeg} congenerem. Et fluvium a fonte profluentem aliam formam et nomen accipere; neqꝫ enim aut fontem fluvium aut fluvium fontem dici, et utrumqꝫ existere & fontem quidem quasi patrem esse, et fluvium esse aquam ex fonte. Cæterum hæc et istiusmodi a me scripta, quasi cæcutientes dissimulabant se videre {&c} Hactenus Apologia. Hic autem multa occurrunt notatu digna. Primo quod cum Athanasiu Sabellius consubstantialitatem filij assereret, Dionysius vero contra dispisputans {sic} negaret {illeg} vocem illam in sacris literis reperiri, & filium a substantia patris alienum esse adstrueret. \doceret, ut a vite agricola, a nave faber ‡/ ‡ Neqꝫ aliquid in hac epistola extaret unde quod in favorem consubstantialitatis in horum excusationem contorqueri posset: {illeg} prætenditur aliam fuisse Epistolam in qua Dionysius, idqꝫ antequam apud cognominem suum accusaretur, suopte ingenio consubstantialitatem multis argumentis \q{illeg}/ \a consubstantialium rerum similitudine ductis, quasi/ de industria adstrueret. Quæ duo repugnant. Namqꝫ antequam a Cognomine reprehenderetur, aut credidit consubstantialem esse filium aut non credidit, Si prius, falsus est Epis spuria est epistola ad Euphranorem, a qua tamen \Apologia mea cir/ h{illeg}|æ|c om{illeg}|nis| disputatio{illeg} trahi{illeg}|t|ur. Sin posterius, spuria e{illeg}|st| hæc \illa/ altera: quod meritò statueris. Vtroqꝫ autem casu spuria erit Apologia. Idem Dionysius in alia epistola idqꝫ antequam apud cognominem suum hac de re accuraretur {sic} \suopte ingenio/, consubstantialitatem \simul/ adstrueret. Quæ duo \omnino/ repugnant. Figmentum est igitur Dionysium illam alteram epistolam scripsisse. Secundo quod Dionysius epist. illam ad alterum Dionysium scripsisset, qua non obstante iste alter accusatoribus aurem acco|m|modat, hic vero non istum sed accusatores culpat quod iste epistolam illa dolo malo reticeb{illeg}|ant| Qu{illeg}|a| non satis inter se consistunt. Tertio qd Athanasius \nunquam obiter dixisset epistolam illam ad Dionysium Romanū scriptam esse/ mox sui oblitus, Dionysiū Alexandrinū ita inducit scribentem ad cognominem de epistola illa {illeg}|s|cribentem quasi is nondum misisset \eandem/ ad cognominem suum: tametsi dudum eo miserat quod mittere decreverat, ita ut vel obtrectatum accusatoribus copia videndi concederetur. Promittit enim se,quamprimum ejus copia rusus fiet, {illeg} {illeg} {illeg} missurum esse, ut sentiat tandem ille alter Dionysius rem ita se habere. Sp it Et Hæc autem memoria lapsus adjecisse videtur, nequis \forte/ epistolam ab eo requireret, cujus quidem ne Dionysio quidem copia fuit tunc cum scripsit Apologiam. Deniqꝫ argumenta pro consubstantialitate filij ab Athanasio et socijs passim decantantur apud antiquiores nusquam occurrunt. |ex rerum consubstantialiū similitudine deprompta, ut Patris humani et filij, radicis et plantæ, fontis et fluvij, similitudine depro sicut inepta sunt, sic apud| ab Athanasio et socijs passim decantantur, apud antiquiores verò nusquam leguntur occurrunt.
In sequentibus Athanasius \post/ alia \quædam /multa\/ prioribus similia, tandem addit hæc. Porrò adversus illam Arij insaniam qua dicit alium esse {illeg} λόγον qui in Deo est, alium illum \τον λόγον/ de quo Ioanne loquitur In principio erat Verbum; et aliam \quoqꝫ/ esse propriam sapientiam in Deo, aliam illam de qua Apostolus dicit, Christus Dei sapientia virtus ac Dei sapientia: iterum prodeat in certamen Dionysius & iterum redarguat istiusmodi pravam opinionem; et vide quid denuò de his opinionibus in secundo volumine scribit. In principio, inquit, erat verbum, sed non erat aliud Verbum quod hoc verbum proferret. erat enim Verbū apud Deum. Sapientia est Dominus, tamen alia sapientia non erat, quæ hanc sapientiam produceret: Ego, inquit, eram in qua oblectabatur. Hic rursus inducitur Dionysius quasi Christum doceret esse illam {illeg} intimam in Deo patre rationem et sapientiam a qua \Deus/ rationalis dicitur et sapiens, quam scilicet Græci λόγον ἐνδιαθετὸν dixêere. Quod erroris Sabellij caput est, adeoqꝫ Dionysio, qui Sabellium opprime debellavit \comp{illeg}ressit/, absurdè admodum adscribitur. P
Cæterùm non in his tantum sed in alijs plerisqꝫ Apologia illa ad Sabellianum \dogma/ satis accedebat: Audi enim \quid/ Ruffini hac de senserit {&} De eo audiamus Ruffini judicum ut cum {illeg} Patris et Filij unita ex unitate mentis humanæ atqꝫ verbi quod in corde \est/ atqꝫ \quodqꝫ/ ore signif per sonos signifantes {sic} profertur unitatem Patris et Filij concluditur unitas Patris et Filij. In hunc enim sensum citatur Dion \etiam/ Apologia illa ab Athanasio. Sed ne singulis inhæreamus, audiatur Ruffini hac de re judicium. Atha Is in calce Apologiæ pro Origene, ita scribit. Dionysius, inquit, Alexandrinus Episcopus eruditissimus assertor ecclesiasticæ fidei cum in quamplurimis in tantum unitatem atqꝫ æqualitatem trinitatis defendat, ut imperitioribus quibusqꝫ in etiam secundum Sabellium sensisse videatur: in his tamen libris quos adversus Sabellium Sabellij hæresin scribit talia inveniuntur in{illeg}serta ut Ariani frequenter Ariani autoritate ipsius se defendere conentur. {illeg} Illud d Ita ille, pri{illeg}|us| de Apologia, posterius de Epistola ad Euphanorem & similibus subintelligens. Ex hisce itaqꝫ ut patet Arianos \plerosqꝫ/ neutiquam agnovisse Apolo|lo|giam illam sic pate certum est auctorem ejus ad Sabellianum dogma declinasse. Athanasius o Id quod fecit Athanasius imperante Constantio ut posthac ostendetur. Absit verò ut hoc de Dionysio affirmemus Sabellij utiqꝫ hoste \tantum/ {acerr}imo singulari affirmemus acerrimo et victore glorioso affirmemus credamus: nedum de Dionysio altore et Origene quos omnes
< insertion from f 12v >His adde quod doxologiæ formula illa quam modo a Basilio citatam audivistis, nempe \{glo}/ Patri et Filio cum Spiritu sancto gloria etc. non fuit in usu ante tempora Nicæni concilij sed \p{illeg}/ {Post} In pe post, Imperante Constantio & deinceps, multa cum dusputatione {sic} \ab Athanasianis/ in ecclesias invecta est. Formula quæ prius in usu fuit /erat\ abrogata, ut alibi ostendetur. Quomodo igitur potuit Alexand Dionysius data opera nemi non tantum formulam illam, data opera, nemine impellente usurpare; sed etiam traditionem allegare, quasi \formulæ illius/ juxta regulam a superioribus presbyteris acc{illeg}|episset|, doxologiam gloria tribus personis conjunctim daretur Certe hæc non Dionysium sapi{illeg}|un|t, sed alterum quemvis qui de nova doxologiæ formula introducenda consilium capiens, traditionis colorem |præ|parabat.
< text from f 13r resumes >Vnum |{suꝑ}|est \adhuc/ argumentum quo retunduntur quæ ex utroqꝫ Dionysio profert Athanasius. Statim post Sabellium surrex {sic} Paulus Samosetensis, Hic perinde ac ille docebat filiū Patri consubstantialem esse. Contra eum congregati 80|O|ctoginta Episcopi decernunt {illeg}|filiu|m non esse consubstantialem. Decretam \sua/ mittunt ad \Dionysium/ Episc. Romæ et Alexandriæ |Maximum alterius Dionysij in Alexandria successorem| aliosqꝫ per Orbem. Consentiunt universi \Consentiunt omnes/ Episcopatus cedere noluit Samosatensis. Rem|s| ad Imperatorem I{illeg}cti {Aurelianum} deferunt Episcopi\tur/. Statuit hic sententiam Episcopi Romani \cæterorumqꝫ per Italiam Episcoporum/ requirendam esse. Illa|i| igitur firmata|i|s Concilij\Orientalium/ decretis Paulum scribit \pronunciant/ ejiciendum esse. Et Synodij \Orientalium/ decreta ab omnibus recipiuntur. Iam vero si Dionysius Romanus & Episcopi Italiæ in unum collecti, τὸ ὁμοούσιον, contra Dionysium Alexandrinum, decreto suo sanxissent, & per orbem divulgassent hanc sententiam sua{m} per orbem divulgantes: fieri \non/ potuit ut ijdem episcopi annis decem nondum elapsis, rursus in unum coeuntes, decretum contra decretum Orientalium contra sui ipsorum decretum tam placide reciperant, ut ea quidem de re ne minîma contentio ne minima disputio {sic} suborta esse memoretur. E contra tam Ægyptij quam Occidentales, si τὸ ὁμοούσιον in utraqꝫ regione jam ante receptum fuisset, junctis manibus |hos| Orientales non minus correxissent quam Romanus Dionysius jam modo eadem in causâ jam modo correxerat Alexandrinum: idqꝫ maxime quo cum Imperator judicium omne ad Occidentales detulisset. Sed de Dionysio plusquam satis Et h|H|inc obiter epistolam illam, quæ sub Dionysij Alexandrini nomine contra Paulum Samosatenum circumfertur insinceram esse constat, siquidem in ea affirmatur Christum \Verbum/ a sanctis patribus ὁμοούσιον \Patri/ nominari: [quasi scilicet Patres hic contra Samosatensem alligarentur, qui ipse τὸ ὁμοούσιον prædicabat, \&/ ob id a Patribus \mox damnatus est/ reprehensus est. {illeg} An P Si Dionysius τὸ ὁμοούσιον credidisset & a nonnullis prædicatum audivisset \a Patribus prædicatum didicisset/, {illeg} \tamen/ Contra Paulum qui \ipse/ τὸ ὁμοούσιον prædicabat patres hic inepte admodum allega\re/ntur. Non contra Paulum {illeg} \Alio igitur consilio ista scripta sunt nempe/ A|a|d consubstantialitam {sic} traditione muniendam ista spectant. sic et alia nonnulla \crebra/ satis de verbi summa \& æterna/ divinitate satis \Sic et/ crebra verbi elogia quæ ad disputationem nihil spectant, ostendunt aliud fuisse auctoris consilium quam Paulum impugnare. Omissio distinctionis hypostaseon Verbi et Patris arguit quos Paulus perinde ac Sabellius confundebat, arguit scriptorem {illeg} \quæstionis ignarum/ Studium in Virginem Mariam, quæ ibi Deipara et Filia vitæ nominatur, temporibus Dionysij non congruit. Sed maximum est quod Dionysius non credidit τὸ ὁμοούσιον,[3] Paulus vero credendo damnatus est ab orientabus {sic}, totius orbis consensu Dic sodes jam Lector probe æque, annon Diony Romanus episcopus Imperatoris auctoritate fretus non Cum igitur Sabellius et Paulus similia de Filio docuerint et hunc Dionysius, illum Orientis Episcopi similiter impugnarint \consubstantialitatem improbantes/: certe si Dionysius alter cognominem \suum/ ea de re arguisse non minus \eadem de re/ arguisset episcopos orientis. Imò si consubstantialitas in utraqꝫ sede \episcopali/ jam prædicata \jam recepta et {eodem} prædicata/ fuisset, sedes utraqꝫ proculdubiò junctis manibus hos orientales \ea in re/ correxissent præsertim cum & eo præsertim cum \ubi/ Imperator \{illeg}/ Romanu|o|m sede|i|m consulem deferebat auctoritatem \detul{illeg}|erat|/ judicium. Sed in his {minimus} nimij sumus.
Quæ ex quarto patre \nimirū/ Theognosto, cito profert Athanasius ejusdem videntur farinæ. Sic enim recipiunt \habent/. Non extrinsecus adinventa aliqua est substantia filij, neqꝫ ex non extantibus producitur, sed ex substantia Patris progenitus est, p{illeg}|e|int|d|e {sic} {illeg}|es|t a luce jubar ut ex aqua vapor. Neqꝫ jubar id ipsus quod sol Neqꝫ enim vapor idem est quod aqua neqꝫ jubar idem quod sol, sed non alienum tamen: verum defluxionem eum dicas substantiæ patris, ita tamen ut substantia {illa} \Patris/ divisionem non patiatur. Quemadmodum enim sol idem manens non diminuitur suis ex se profluentibus radijs, ita nec substantia Patris mutationem patitur \alterationem/ sustinet, imaginem sui filium progignens. Hactenus Theognostus. At hæc quoqꝫ conficta esse non levia sunt indicia. Consubstantialitas ex similitudinibus Lucis et Fontis \analogia consubstantialiū Lucis et radij, aquæ & vaporis/ hic rursum confirmatur. Arij expressio \ἐξ ουκ ὀντων/ ex non extantibus de industria oppugnatur. Expressio \ἐξ οὐσίας ἐκ της του πατρος ουσιας/ ex substantia Patris, quam consilium Nicænum vix tandem post longam disputationem (ut in libro de decret. Concil. Nicæn. \supra/ refert Athanasius) vix tandem adinvenit, aditum hic ponitur inseritur, & præfatæ Arij expressioni ex non extantibus opponitur. Ita quoqꝫ expressio quod filius {non} sit ex substantia aliqua extrinsecus adinventa, inseritur quæ tamen Theognosto {illeg} fuit A ex Alexandri et Arij disputatione originem traxit: Ario docente, Filium ex non extantibus esse eo quod neqꝫ per divisionem paternæ substantiæ \pars sit patris/ neqꝫ ex substantia vel \nec pars Dei sit nec ex ulla subjecta/ materia aliqua extrinsecus præexistente genitus esset: Alexandro verò \& Athanasio/ quod neqꝫ ex non extantibus |esse| neqꝫ ex subtantia {sic} aliqua extrinsecus \adinventa/ sed ex Patre [idqꝫ sine divisione patris vel mutatione Patris cum tam \scilicet/ Pater et Filius id fuerint ab æterno quod sunt.] & Concilio Nicæno tandem addente ex substantia Patris. Præterea junctis in unam sententiam præfatis tribus expressionibus setentia {sic} Nicæni Concilij & Athan ac duobus ex luce et aqua argumentis, sententia Athanasij \Athanasij contra Arium sententia/ tam succincte clare et plene \et succincte/ descibitur {sic} et illustratur, ut nihil possit ultra. Potuit fortasse Theognostus \contra {illeg}|Op|inionem Arij suo more scribere et/ unam aliquam suo tempore minus usitatam expressionem \fortuito/ incidere. Sed quod tot inusitatas inusita expressiones & argumenta in unam sententiam compingeret, extentiamqꝫ \&/ contra Arium tam appositè, plenè et circumpectè {sic} |{illeg}| juxta modos \illam/ loquendi \ecclesiā post introductos/ qua e controversia illa in Ecclesiam post in usu esse cœperunt. post natos postea qui post natos tam appositè plenè & circumspectè pronunciaret, ut ne quidem Athanasius posset aliquid magis apoositam: hoc adeo me movet, ut nisi quid simile e {illeg} aliqu legitimo aliquo scriptore qui ante Concilium Nicænum floruit \ante Concilium Nicænum ædito auctore/, quis produxerit, hæc Theognosti \{illeg}/ esse ægerrimè crediderim De Adhæc filium definit ἀπο᾽ρρ῾οιαν defluxionem \{illeg}/ paternæ substantiæ, ita tamen ut substantia patris non inde dividatur perinde atqꝫ radius {illeg} defluxio est substantiæ solaris {illeg} absqꝫ substantiæ illius divisio{illeg}ne. aliqua Quod ad Sabellij placitū accedit. Nam Sabellius non ita confudit Patrem et Filiū |qu|at|s|i solo nomine distinguerentur, (quemadmodum Athanasiani quo{illeg} seipsos a Sabellianis distinguerent, aliquando docuere) sed Substantiam Dei dixere Patrem, et proprietates quos e substantia quasi per defluxionem manare voluerunt {illeg} {illeg}larum & |ejus nempe {verbum} et spiritum {illeg} quas \cum/ hominis ration{illeg}|e| & verbo contulerunt| e substantia Dei quasi per defluxionem \inhærenter/ manare voluerunt & propterea ejusdem esse progeniem et filium. Audi enim quid Alexander Athanasij decessor de {Sabellio} scripsit. In Christum, inquit, credimus genitum non ex nihilo sed ex patre: non corporum more per incisiones, {illeg} ἠ ταῖς ἐκ διαιρέσεων ἀπο᾽ρρ῾οίαις aut {illeg}|p|er defluxiones ex divisionibus profectas, quemadmodum Sabellio videtur et Valentino. Deum igitur et f{illeg} Vnum igitur Deum, ens simplicissimum Sabellius in duo entia {illeg} cohærentia divisit unum substantiam vel potius in tria divisit: unum substantiam \sit/ cæterorum fontem, et altera duo facultates {illeg} e substantia per defluxionem manantes, et \propterea/ {sententiam} \subsistentiam/ propriam, a substantia tamen dependentem habentes. |Et Sabellium sic sensisse confirmatur ex Epistola Arij ad Alexandrinum ubi is unitatem Deitatis divisisse dicitur.| {illeg} Doctrinam illustrare quoqꝫ solitus est Sabellius per exemplū solis et radij ejus quorum ille sit substantia hic ens quoddam ab eo defluens. Confer jam hæc cum ijs quæ ex tanquam ex Theognosto citavit Athanasius, et fe ut et utraqꝫ cum ijs quæ ex Dionysio utroqꝫ & Origene citantur et senties omnia ejusdem esse farinæ. Certe illud \expressionem/ filium |esse| ἀπο᾽ρρ῾οίαν, \defluxionem/ & πρ vel προβολὴν defluxionem vel projectionem esse et similes, male audiebant apud antiquos patres: ut tam ex hoc Alexandri loco quam ex Hieronymi libro 2 adv. Ruffin. ubi Candidus Valentinianæ hæreseωs defensor memoratur filium dixisse προβολὴν et ob \projectionem/ substantiæ paternæ et ob id \recte/ reprehensum ab Origene. Sic et in Arij epistola ad Eusebium vox προβολὴ reprehenditur ut male audiens \☉/ ☉ nec non in altera epistola ad Alexandrum vox Quam rectè igitur Athanasius illam {illeg} illam ἀπο᾽ρρ῾οίαν tribuit Theognosto viderit Lector. Deniqꝫ quæ ex Theognosto citatum est {eo} \Athanasius/ probantur spuria esse quod Theognostum {illeg} eadem cum Ario Origene et Ario de Filio docuisse testatur [4] Photius Cod. 106 |Neqꝫ repertus est quantum scio qui de scriptis Theognosti a se lectis, hodie vero non extantibus, aliter judicavit.|
< insertion from f 15v > [Editorial Note 1]Docet enim Photius hunc Theognostum, doctorem Alexandrinum, primo Hypotyposeon libro, de Patre egisse, eumqꝫ rerum omnium opificem {esse} docuisse, in secundo Patrem|is| esse Filium adstruit, & hunc creaturam esse probat ostendit, & ratione præditis tantum præesse, ac plura id genus alia una cum Origene filio adscribit. In tertio [de spiritum sancto tractans, argumentis] spiritum \quoqꝫ/ sancum {sic} esse argumentis adstruit \quidem/ probat |de spiritu sancto tractans, argumentis quidem docet esse spiritū sanctum|: verum cætera, ait Photius, ad modum Origenis in libro Periarchôn etiam hic nugando delirat. In quarto de Angelis perinde ut Origenes scribit, in quinto et sexto de incarnatione suo more tractat, & hic etiam \multa/ nugatur. In septimo de creatione magis pie maxime in fine circa filium. Ita Photius. At pia illa non erant ejusmodi ut ab Athanasio Athanasio citarentur nam Athanasius præfata ex scdo libro Hypotyposeon \præfata/ citavit. Meminit etiam Photius Orationis ejusdem Theognosti, Siquis autem, inquit, hanc Cæterùm ut Theognosti cum Origene consensus continuus confirmat utrumqꝫ ex eodem fonte nempe schola Alexandrina, princi bibisse: sic consensus ille non modicè confirmatur per ea quæ Athanasius, \tractatu/ in illud Evangelij Quicunqꝫ dixerit verbum contra filium &c ex utroqꝫ descerpsit. Ex Origene autem hæc profert. Deus \pater/, inquit Origenes, in omnia penetrat & omnia continet, animata et inanimata rationalia et irrationalia. Filij autem potestas in sola rationalia sese extendit, in quorum numero sunt catechumeni et gentiles qui nondum credunt. Spiritus \autem/ sanctus in solos eos, {illeg} \se explicat/ qui sui participes facti sunt in Baptismatis dono. Cùm igitur blasphemia Ethnici peccant, in filium peccant, quoniam ille in illis est; possunt tamen veniam consequi, ub{illeg}i doni evangelij facti fuerint participes. Cùm vero baptizati peccant, istiusmodi iniquitatem in spiritum sanctum se{illeg}|se| extendere ait, quoniam in ipso jam versantes peccant, ac proinde incondonabilem esse eorum culpam. Hæc |ex| Origene. Ex Theognosto vero Athanasius adfert hæc. Qui primum \inquit Theognostus/ et secundum limitem transgressus est, minori pœna dignus est, qui tertium vero contempserit, venia excluditur. Primis|u|m autem \pergit Athanasius/ et secundum limitem existimat institutionem de Patre et Filio tertium verò initiationem in baptismate & in participatione spiritus sancti: deinde alia citat Athanasius ex Theognosto in hunc sensum quod Filio se demittente ad nondū initiatos et {illeg} spiritu verò sancto cum solis initiatis conversante, \{illeg} eosqꝫ plenius instruente./ Origenem et Theognostum sententias suas diversè explicare innuit Athanasius. Vtinam \is apposuisset/ Verba |ipsa quibus| Theognostus f{illeg} quibus \{illeg}/ libentes patris filij et SSti explicat. {illeg} Hoc tamen addit quod Theognostus sententiam suam confirmat per illud servatoris: Adhuc multa habeo vobis dicere sed nondum recipere potestis omnia cum autem venerit spiritus sanctus, docebit vos omnia. Ex quo colligo Theognostum non intelligisse limites institutionis in doctrina de Patre Filio et SSto sed limites operationum Patris Filij & SSti in creaturas. Reipsa igitur consentiunt Theognostus et Origenes quamvis in modo explicandi paullò differant. Differre videatur Theognostus ab Origene quatenus {illeg} limites suos in institutione & instructione Christiani constituit: revera tamen cum eo consentit quia institutionem illam non ab hominibus sed ab operationibus divinis profectam vult. Nam per tertium institutionis gradum intelligit illuminationem quæ fit per infusionem spiritus sancti et id probare nititur (ut refert Athanasius) per illud Servatoris ad Discipulos: Adhuc multa habeo vobis dicere, sed nondum recipere potestis: cum autem venerit spiritus sanctus, docebit vos omnia.
Cæterum de Origene huc obiter notandum est quod hic non omnes personas ex æquo \in/ omnia penetrare & omnia contineri vult sed hoc solius patris esse docet, \quasi/ filium|s| {illeg} post peractum rerum creationem, omnia, demptis rationalibus, patriæ dimisisset providentiæ, ac \legibus/ naturæ legibus; spiritus verò circa sanctos solos versaretur. Adeo facile fuit legenti Origenem in sensus Arianos oscitanter incidere. Igitur Quanta igitur, Athanasi, in eundem sensum protulisses, {illeg}|s|i id egisses.
< text from f 16r resumes >Omni \ex parte/ igitur \fraudis/ arguetur Athanasius. {illeg} Patres qua{illeg}|tuo|r citat quasi secum sentientes quorum tamen omnes contra sentie{illeg}|bant|: Theognostus quidem testimonij|o| Photij, Dionysius Alexandrinus testimonio literarum \suarū/ ad Euphranorem, Dionysius Romanus eo quod decretum \acta/ Orientalium contra Paulum {illeg} & r \Paulum in quibus abrogabant/ homousion {illeg} \confirmavit/ Origenes, vero testimonio \consensu/ Hieronymi, Epiphanij, Theophili \aliorumqꝫ doctorum/ et mox totius orbis. Talia præterea citat ex his quatuor, qualia non nisi in Athanasiorum {sic} scriptis occurrunt. {illeg} Alexander Athanasij decessor, {illeg} {jam} in epistola ad Alexandrum Byzantij, opinionem suam sic confirmat. Quomodo impium non est dicendū sit dicere Sapientiam Dei aliquando non extitisse, quæ de seipsa ita loquitur. Ergo eram apud ipsum cuncta componens: ego eram cui adgaudebat: Aut virtutem Dei aliquando non extitisse: aut verbum ejus aliquando fuisse mutilatum: aut alia quandoqꝫ defuisse, ex quibus filius cognoscitur & Pater designatur. Is enim qui negat splendorem gloriæ existere, simul tollit primitivum lumen cujus est splendor. Et si imago Dei non semper fuit, nec illum semper fuisse liquet cujus est imago est. Deniqꝫ negando substantiam figuram substantiæ Dei semper extitisse fuisse simul tollitur ille qui perfectè ab eo exprimitur. Et in altera epistola: Quod si filius ratio Patris est ac Sapientia, quomodo fuit tempus cum non esset? Perinde enim est ac si dicerent Deum aliquando irrationalem et insipientem fuisse. Has et ejusmodi argumentationes excogitavit Alexander, {illeg}Ijsdem & siminibus {sic} passim utitur Athanasius. Ante eos nemo ad hunc modum disputasse legitur. \/ Eodem tamen modo Origenem Dio Theognostum Dy|i|onysios duos & Origenem disputasse vult Athanasius: et quidem tam \sedulò/ clarè, appositè & sedulo & plene contra Arium {illeg} scripsisse {illeg} & sententiam, Athanasij \suam/ tam de consubstantialitate filij quam de λογω ἐνδιαθετω & sapientia pat \altero absurdo/ Sabellij placito altero quod filius|m| sit vult Patris esse facultatem, confirmasse adeò perspicuè et expressè confirmasse: ut in ipsis Athanasij scriptis nihil clarius nihil magis appositum] siquis Athanasium contra Arium |pro ipsius Athan{a}sij opinionem| \jam vellet/ allegare vellet, in scriptis ejus haud quicquam clarius & magis apposite{illeg} \dictum/ invenire|t.| posset
[ Similitudines quidem quatenus in Sacris literis occurrunt ad filium applicant de Filo loquentes \scribentes/ usurpant, a{c}|t| inde Filij æternam ac summam \cum Deo patre essentialiter conjunctam/ Divinitatem probare, nemo catholicus cujus scripta jam extant, probare aggre{illeg}|ss|us est. His tamen argumentis {doctrinas istas} {illeg} Theognostum, Dionysios duos, & Origenem \ad/ doctrinas istas probandas usos esse vult Athanasius & quidem tam clare plene et apposite contra Arium scripsisse et non tantum |adhibitis expressionibus {quant} & loquendi formulis quæ ex occasione disputationis Alexandri et Arij in usu esse cœperunt.| sententiam Athasianam {sic} non tantum quoad consubstantialitatem filij sed etiam quoad alter{illeg}|u|m Sabellij absurdum placitum quo filium vult Patris esse facultatem, adeo con unami {sic} consensu adeo confirmasse: ut siquis Athanasium pro ipsius Athanasij opinionibus jam vellet allegare, in scriptis ejus haud quicquam clarius et magis apposite dictum inveniret. Aut igitur in scriptis eorum qui ante Alexandrū floruerunt, aliquid reperi his simile quæ non ab uno tantum sed a quatuor scribi prætendit Athanasius; {illeg} {mecum} fatere hæc et præterea documentis non contemnendis proba {illeg}|h|os quatuor ita sensisse: et aut mecum confitere hos non ita scripsisse sed sub eorum nominibus quæ Athanasio sunt visa in lucem prodijsse.
Cæterùm epistolam de Syn. Nicæn. decretis in qua Athanasius istos quatuor citat, scripta fuit circa tempora Concilij Ariminensis ut ex Asterij et Acacij ment sub id tempus florentium \et Acacij quidem metu temporis dissimulantis/ mentione colligo. Imò q{illeg} \eo ipso tempore/ ex occasione synodi istius decretum Nicænum de homousio abrogantis scripta est ut eo Nam {illeg} initio epistolæ quendam ladat {sic} ob disputationem cum Legatis {illeg} Arianis quorum aliqui fuerant Eusebij socij hoc est cum decem Legatis a Synodo \illa/ in Orientem missis Subinde vero reprehendit eos qui {illeg} decretum nicænum abrogatum ibant {illeg}|&| \{illeg}/ subscriptionis ibi factas revocare revocationem {illeg} \subscriptionis/ suspectam dicitu dicit et improbam {A}|{N}|on multo post. Scripta est epistola de Concil sele Syn. Arim. & Seleuc. Has epistolas secuta videtur \tertia/ illa de sententia Dionysij. At
Cæterum scriptæ sunt hæ Athanasij de Synod. Nicæn decret. de Syn. Arim et Seleuc deqꝫ sentent. Dionys. epistolæ scriptæ scriptæ sunt tempore Concilij Arimensis {sic} et deinceps. At Apologij|a| Dionysij multo ante ædita videtur. Nam Athanasius in epist. de sentent. Dionysij. {illeg}dicit Dionysium non eadem mente \scripsisse/, qua \suspicatur/ Arius suspicatur, scripsisse. Igitur Arius {illeg} ipse qui viginti \duob/ annis et amplius ante Conciliū Ariminense mortuus est \et multo ante disputare cœpit/, Dionysij scripta objiciebat. Et probabile est Athanasium objectionem tantam minime spernisse spernendam duxisse sed ex eo tempore mox de Apologia illa \componendi/ concilium cœpisse, {illeg}it{illeg} post multos vero annos ubi eadem furtim et sine strepitu disseminata et a viris doctis dolum neutiquam suspicantibus recepta esset, tandem ut {germinam} & exemplaribus|a| \etiam antiquitatem/ vet{illeg}state aliqua \nonnullam præ se ferrent/ auctoritatem consuliantibus tam d{ocer}ent, nec fraudis vestigia vetustate obliterata, adversarijs facile de{illeg}g{illeg}sset \innotescerent/: tandem Apolog securus Apologiam illam obstrepit, ejusqꝫ auctoritate adversarios audacter refellit aggreditur.
In Epistola de Synod. Arim. Et Seleuc. citat Athanasius Ignatium celeberimmum {sic} illum \Antiochiæ/ post Apostolos episcopum, & martyrem, in hæc verba: Vnus est medicus, carnalis|eus| et spiritualis, genitus et {illeg} γενητὸς καὶ ἀγένητος genitus et ingenitus, in homine Deus, in morte vita vera, et ex Maria et ex Deo. Hæc adducit Athanasius contra Adversarios suos dicentes solum Patrem ἀγένητον esse. et locum sic interpretatus est quasi patres \Ignatius aliquando/ dicerent {sic} filium ἀγέντον {sic} \ingenitum/ quatenus non est factus. At Theodoretus Dial. 1, eadem verba ex Epistola Ignatij ad Ephesios sim paulo aliter refert ad hunc modum: Vnus est medicus, carneus et spirit{illeg}|ual|is γ{illeg}|εν|ητὸς ἐξ ἀγενήτου genitus ex ingenito, in homine Deus, in morte vita vera et ex Maria et ex Deo. In \{illeg}/ Vtrum Athanasius vel Theodoretus {illeg} fidelior sit; tum ex præcedentibus quæ de Athanasio exposuimus, tum ex Ignatij nuper repertis æditis [5] exemplaribus \et Vossio/ quæ cum Theodoreto consentiunt, tum deniqꝫ ex eo quod filius nusquam apud Patres quod scis si demas hanc Athanasij lexionem, \scriptores antiquiores hoc Patri ascribant quod solus sit/ ἀγενήτος, {illeg} Lector æquus conjecturam fecerit. Hactenus de Athanasio
Iam vero si Athanasius hæc fecerit, Si Hilarius, Eusebius Vercellensis, Ambrosiu Hieronymus, \&/ Ambrosius pro Athanasianorum Occidentalium duces, {illeg} interpretationibus suis castrarunt & pro arbitrio mutarunt auctores, idqꝫ Hieronymus & Ruffinus ut rectè factum \aperte/ pofessio {sic} sint. {illeg} Si Ruffinus insuper græcam primum e sex libris {illeg} Eusebij Cæsariensis {illeg} in contrarium sensum mutatum \etiam/ græcè ædidit Si Ruffinus idem dolo malo opinionem {odium neqꝫ &} \tandem in vulgus/ late sparsevit|it| quasi omnia quæ in libris Origenis, Clementis utriusqꝫ, & Patrum reliquorum Arianam fidem redolent{illeg}ia \occurerent,/ fraude malevolorum inserta essent. Si, inquam, hæc ita se habuerint fieri non potuit quin multa veterum monumenta eo tempore sæculo corrumperentur. Eadem enim ratione qua Latini interpretes Ariana omnia resecuerunt et græci librorum æditores & scribæ resecare debuerunt, ne scilicet veneno Lectorum pectora inficerentur. Hæreticorū interpolationes eliminare, auctores ad pristinā statum | puritatem reduce, et castis Lectorum auribus contaminarentur \& orthodoxæ fidei consulere/, splen{illeg}|d|idus erat prætextus & late obtinere potuit. |sed quid {illeg}nt {illeg}| In pleniorem hujus rei illustratione manifes
Sed hujus rei exemplum aliquod forte desiderabitis Prodeant igitur in medium Clementis Alexandrini scripta quæ quidem etiam ante Ruffini tempora ab Athana vim passa videntur. De eis enim sic scribit Ruffinus. in calce Apologiæ pro Origene. Clemens, inquit, Alexandrinus Presbyter et magister illius Ecclesiæ, in omnibus pene libris suis Trinitatis gloriam atqꝫ æternitatem unam eandemqꝫ designat: et tamen interdum invenimus aliqua in libris ejus capitula in quibus filium Dei creaturam dicit. Numquid credibile est de tanto viro tam in omnibus catholico tam erudito, ut vel sibi contraria senserit, vel ea quæ de Deo non dicam credere sed vel audire quidem impium est, scripta reliquerit? Rectè {illeg} Ex ista dictorum repugnantia \Hic/ P rectè concludit Ruffinus libros \potius/ depravatos esse quam tantū auctorē sibi {illeg} contradictoria scripsisse. Quod et ab {illeg} ex Photio colligitur. Photius enim Cod 109 de Clementis hujus libris verba faciens, [6]scribit quod in opere Hypotyposeon Arianæ perfidiæ semina esse plurima, præprimis quod filium inter creaturas numeret. Item librum Octavum librum Stromaton nonnullas defendere hæreses, & multas cum hypotyposibus communes habere blasphemias. Editiones diversas vidisse Photium et Ruffinū ex eo colligas quòd Ruffinus aliqua tantùm Photius verò innumera plurima Arianismi semina hujus {illeg} \scriptis/ inesse commemoret: Sed et ab editione Stromatôn quæ jam extat (nam Hypotyposes peri intercidêre) differt exemplar Photij. In horum enim octavo libro frustra requires quæres nonnullas istas de \hæreses & \multas/ blasphemiæ|a|s de/ quibus loquitur Photius, {illeg} frustra quæres. Ad unum erasa sunt illa \istiusmodi/ omnia. Certè est igitur Clementis libros diversè editos fuisse et proinde editionem unam saltem si non plures corp|r|uptam prodijsse
[1] Q.
[2] ✝ Euseb. Hist. l 7. c 24, 26.
[3] ἐκ της του πατρὸς οὐσίας
[4] Q.
[Editorial Note 1] The placement of the following inserted passage is conjectural: no indication is given of where it should belong.
[5] Qab.
[6] Q
